POZIOM PODSTAWOWY
Ogólne wymagania egzaminacyjne
I. Rozumienie filozofii jako fundamentalnego – obok nauki, sztuki, religii i prawa – składnika
dziedzictwa kultury śródziemnomorskiej.
II. Świadomość wpływu starożytnej filozofii greckiej na europejską kulturę późniejszych
epok, a zwłaszcza na literaturę piękną, naukę i religię.
III. Znajomość głównych dyscyplin filozoficznych, ich problematyki i terminologii.
IV. Dostrzeganie w poglądach wielkich filozofów starożytnych paradygmatów myślowych,
które są obecne w kulturze aż do czasów dzisiejszych.
V. Identyfikowanie różnych problemów, stanowisk i nurtów filozoficznych na przykładach
pytań i twierdzeń wielkich filozofów starożytnych.
VI. Rozwijanie krytycznego myślenia i sprawności logicznych poprzez analizę wybranych
pytań i argumentów filozoficznych.
VII. Umiejętność jasnego formułowania i rzetelnego uzasadniania własnych poglądów
filozoficznych w dyskusji.
Szczegółowe wymagania egzaminacyjne
I. Pojęcie filozofii. Zdający:
1) przedstawia etymologię słowa filozofia;
2) wymienia i charakteryzuje ważniejsze dyscypliny filozofii: metafizyka (ontologia),
epistemologia, etyka, filozofia przyrody, antropologia filozoficzna, teologia filozoficzna,
filozofia piękna i sztuki (estetyka), filozofia polityki;
3) objaśnia arystotelesowski podział filozofii na filozofię teoretyczną, praktyczną i pojetyczną;
4) określa rolę logiki jako narzędzia nauki i filozofii;
5) wskazuje istotne cechy pytań filozoficznych: ogólność (abstrakcyjność), racjonalność,
zorientowanie na to, co ostateczne lub najbardziej podstawowe.
II. Pierwsze pytanie filozoficzne: co stanowi archē świata? Zdający:
1) rozróżnia znaczenia słowa archē;
2) kojarzy imiona jońskich filozofów przyrody (Tales, Anaksymander, Anaksymenes)
z przyjętymi przez nich zasadami (woda, bezkres, powietrze);
3) przedstawia koncepcję czterech żywiołów jako pierwszą próbę rozwiązania naukowego
i filozoficznego problemu elementarności;
4) dostrzega w metodzie jońskich filozofów przyrody zalążek empirycznej metody naukowej:
obserwacja zjawisk przyrodniczych oraz wysuwanie hipotez wyjaśniających te zjawiska.
III. Pierwsze spory filozoficzne. Zdający:
1) analizuje pytanie „czy istnieje jedna zasada, czy wiele zasad rzeczywistości?” oraz
w jego kontekście rekonstruuje spór między monizmem (np. Tales) a pluralizmem (np.
Empedokles);
2) dyskutuje na temat „czy rzeczywistość w swej istocie jest zmienna, czy niezmienna?”,
przedstawiając argumenty na rzecz wariabilizmu (Heraklit) oraz statyzmu (eleaci);
3) dostrzega w rozumowaniach eleatów zalążek procedury dowodzenia (Parmenides) oraz
argumentacji typu reductio ad absurdum (paradoksy Zenona z Elei);
4) wskazuje na wybranym przykładzie obecność poglądów filozofów starożytnych w filozofii
nowożytnej lub współczesnej (np. heglizm lub filozofia procesu jako odmiana
wariabilizmu).
IV. Atomizm grecki (filozofia Leucypa i Demokryta) jako paradygmat ontologii
naturalistycznej. Zdający:
1) formułuje własną odpowiedź na pytanie „czy istnieją przedmioty proste (niepodzielne)?”
oraz w jego kontekście objaśnia stanowisko atomizmu i argumenty na jego rzecz;
2) podaje przykłady wyjaśniania wybranych zjawisk w świecie w odwołaniu do procesów
składania i rozkładania konfiguracji składników prostszych;
3) przedstawia w zarysie historię poszukiwania w nauce nowożytnej i współczesnej
najmniejszych cząstek materii;
4) rekonstruuje ponadczasowy spór o to, czy ludzkie czynności umysłowe można wyjaśnić
wyłącznie w odwołaniu do procesów fizycznych: materializm vs. dualizm.
V. Filozofia Sokratesa jako początki filozofii człowieka i etyki. Zdający:
1) charakteryzuje filozofię Sokratesa w kontekście jego życia i postawy moralnej;
2) objaśnia koncepcję uprawiania filozofii poprzez autorefleksję lub samoświadomość (hasło
„poznaj samego siebie”);
3) definiuje terminy psychē, aretē, daimonion jako kluczowe terminy filozofii Sokratesa;
4) dyskutuje na temat „dlaczego ludzie postępują źle?”, przedstawiając tezę intelektualizmu
etycznego oraz argumenty za i przeciw niemu.
VI. Filozofia Platona jako paradygmat metafizyki antynaturalistycznej. Zdający:
1) wyjaśnia platońską teorię idei jako niematerialnych, niezmiennych i wiecznych wzorców
dla zmiennych i czasowych rzeczy fizycznych oraz stosuje ją do wybranego sporu
filozoficznego (np. sporu o tym, czym są lub jak istnieją liczby);
2) objaśnia platońską teorię poznania, definiuje termin anamneza;
3) krytycznie rekonstruuje platoński argument na rzecz nieśmiertelności duszy z jej
podobieństwa do wiecznych idei (Fedon, 78 d –80 b);
4) porównuje platońską i biblijną koncepcję początku świata: Timajos (28 b – 30 c) a Biblia
(Rdz 1, 1 – 2, 3).
VII. Filozofia i kultura europejska jako „przypisy do Platona”. Zdający:
1) przedstawia oraz interpretuje wielkie alegorie Platona (jedna do wyboru): „drugie
żeglowanie (wyprawa)” i „słońce” (Fedon, 98 c – 100 b), „jaskinia” (Państwo, 514 a – 517
a), „skrzydlaty zaprzęg” (Fajdros, 246 a-b, 253 d-e), „pierścień Gygesa” (Państwo, 358 e
– 361 d);
2) objaśnia sens potoczny i sens źródłowy (Uczta, 209 e – 212 c) pojęcia miłość
platoniczna;
3) wyjaśnia sens potoczny i sens filozoficzny terminu idealizm;
VIII. Filozofia Arystotelesa jako próba pogodzenia dotychczasowych opozycji
filozoficznych. Zdający:
1) objaśnia teorię możności i aktu jako próbę pogodzenia wariabilizmu i statyzmu;
2) przedstawia teorię materii i formy jako próbę pogodzenia materializmu (naturalizmu)
i platonizmu (antynaturalizmu);
3) próbuje odpowiedzieć na pytanie „kim jest człowiek?” oraz w jego kontekście wyjaśnia
koncepcję człowieka jako jedności ciała i duszy;
4) ilustruje na wybranych przykładach koncepcję cnoty jako trwałej dyspozycji do
zachowania właściwej miary;
5) omawia jedno z innych ponadczasowych osiągnięć filozofii Arystotelesa (do wyboru:
klasyczna koncepcja prawdy, koncepcja eudaimonii jako celu ludzkiego życia, koncepcja
przyjaźni, typologia i ocena ustrojów politycznych).
IX. Epikureizm i stoicyzm jako dwa paradygmaty etyki. Zdający:
1) porównuje epikurejski hedonizm i stoicki perfekcjonizm jako zalążki (odpowiednio)
konsekwencjalizmu i deontologizmu;
2) rekonstruuje spór o kryterium moralnej oceny czynu: skutki dokonanego czynu (np.
osiągnięcie stanu braku cierpienia i lęku) vs. wewnętrzna charakterystyka czynu (np. stan
harmonii z rozumną naturą);
3) rozpatruje wybrane problemy etyczne na tle współczesnego sporu między
konsekwencjalizmem (np. utylitaryzm) a deontologizmem (np. etyka kantowska);
X. Tropy sceptyczne jako ponadczasowe wyzwanie dla epistemologii. Zdający:
1) wyjaśnia na wybranych przykładach, na czym polega względność spostrzeżeń;
2) identyfikuje na wybranych przykładach regres, błędne koło oraz arbitralność
w uzasadnieniu;
3) analizuje pytanie „czy osiągnięcie wiedzy jest możliwe?” oraz w jego kontekście
rekonstruuje spór między dogmatyzmem a sceptycyzmem.
XI. Początki filozoficznej teologii. Zdający:
1) przedstawia główne starożytne koncepcje absolutu (Boga): demiurg oraz idea dobra
(Platon), nieporuszony poruszyciel (Arystoteles), rozumna natura świata (stoicyzm),
prajednia (Plotyn);
2) wyjaśnia wpływ filozofii starożytnej na formowanie się teologii i filozofii chrześcijańskiej;
3) rekonstruuje filozoficzno-duchowe poszukiwania św. Augustyna: manicheizm,
sceptycyzm, neoplatonizm, chrześcijaństwo.
XII. Początki estetyki. Zdający:
1) objaśnia dominujące w starożytności pojęcia sztuki (jako umiejętności wytwarzania
czegoś według reguł) i porównuje je z wybranym (nowożytnym lub współczesnym)
pojęciem sztuki;
2) dyskutuje na temat „co stanowi kryterium piękna?” i w jego kontekście przedstawia
Wielką Teorię pitagorejczyków (proporcja jako kryterium piękna);
3) omawia wybrane treści Poetyki Arystotelesa – pierwszego systematycznego dzieła z zakresu teorii i filozofii literatury: typologia sztuki poetyckiej, koncepcja tragedii, pojęcia
mimēsis i katharsis (jedno zagadnienie do wyboru).
Lektura obowiązkowa
1) Platon, Obrona Sokratesa lub Kriton (w związku z działami V–VII treści nauczania);
2) Platon, fragmenty z następujących dialogów (w związku z działami VI i VII pkt 2 treści
nauczania): Fedon (78 d – 80 b, 98 c – 100 b), Timajos (28 b – 30 c), Uczta
(209 e – 212 c);
3) Platon, jeden z fragmentów z następujących dialogów (w związku z działem VII pkt 1
treści nauczania): Fedon (98 c – 100 b), Państwo (514 a – 517 a), Fajdros (246 a–b, 253
d–e), Państwo (358 e – 361 d);
4) Arystoteles, fragmenty z następujących pism (w związku z działem VIII pkt 4 treści
nauczania): Etyka Nikomachejska (ks. II, 7–8, 1107 a), (w związku z działem XII treści
nauczania): Poetyka (ks. IV, 1448 b – 1449 a);
5) do wyboru fragment z pism jednego z następujących autorów (w związku z działami IX
i XI treści nauczania): Epikur, Epiktet, Seneka, Marek Aureliusz lub św. Augustyn.
POZIOM ROZSZERZONY
Wymagania dla poziomu rozszerzonego obejmują wymagania określone dla poziomu
podstawowego oraz poniższe wymagania.
Ogólne wymagania egzaminacyjne:
I. Świadomość znaczenia filozofii jako istotnej części dziedzictwa kultury
śródziemnomorskiej.
II. Rozpoznawanie związków między filozofią a innymi działami kultury europejskiej,
zwłaszcza między filozofią a sztuką (w tym literaturą piękną), religią i nauką.
III. Znajomość poglądów filozofów reprezentatywnych dla poszczególnych epok kultury
europejskiej.
IV. Rozumienie ważniejszych pojęć, zagadnień i stanowisk głównych dyscyplin
filozoficznych.
V. Umiejętność stawiania pytań światopoglądowych (w tym moralnych) i poszukiwania
odpowiedzi na nie z wykorzystaniem wiedzy filozoficznej.
VI. Podejmowanie rzetelnej dyskusji filozoficznej oraz formułowanie w niej jasnego
i uzasadnionego stanowiska.
VII. Posługiwanie się podstawowymi kategoriami logiki i dbanie o kulturę logiczną
wypowiedzi.
VIII. Stosowanie narzędzi logiki w analizie tekstu filozoficznego i zawartej w nim argumentacji,
a także w obronie przed manipulacją.
IX. Umiejętność pisania tekstu (eseju) filozoficznego, w którym – korzystając ze zdobytej
wiedzy z zakresu logiki i historii filozofii – identyfikuje się i rozpatruje określone poglądy
filozoficzne.
Szczegółowe wymagania egzaminacyjne
I. Kultura logiczna.
1. Podstawowe kategorie logiczne języka: nazwy i zdania. Zdający:
1) wskazuje w odpowiednich tekstach nazwy i zdania w sensie logicznym;
2) odróżnia kategorie logiczne nazw i zdań od kategorii gramatycznych
rzeczowników i zdań w sensie gramatycznym;
3) odróżnia zdania w sensie logicznym od imperatywów (nakazów)
i interrogatywów (pytań) oraz dostrzega związki między nimi.
2. Logiczne wady wypowiedzi: sprzeczność wewnętrzna, nieostrość, wieloznaczność
i chwiejność składniowa. Zdający:
1) ustala, co sprawia, że w określonym wyrażeniu mamy do czynienia ze
sprzecznością wewnętrzną;
2) odróżnia wyrażenia sprzeczne wewnętrznie od wyrażeń fałszywych
i nonsensownych;
3) wyjaśnia, czym są wyrażenia nieostre i podaje ich przykłady;
4) wyodrębnia poszczególne znaczenia przykładowych wyrażeń wieloznacznych;
5) tworzy dla odpowiednio dobranego wyrażenia chwiejnego składniowo co
najmniej dwie różne parafrazy jednoznaczne składniowo.
3. Definicje jako środek uściślania myśli i mowy: typy definicji, kryteria poprawności
definicji, problem perswazyjności definicji. Zdający:
1) wymienia wybrane odmiany definicji (definicja klasyczna, definicje
nieklasyczne: definicja ostensywna, definicja enumeratywna, definicja
kontekstowa) i podaje ich przykłady;
2) tworzy dla ustalonego wyrażenia definicję klasyczną i wyodrębnia w niej
definiendum, łącznik i definiens;
3) określa, które z warunków poprawności łamie określona definicja, i usuwa
znalezione wady (nieadekwatność, niezrozumiałość definiensa, ignotum per
ignotum, błędne koło);
4) identyfikuje perswazyjny komponent przykładowych definicji.
4. Uzasadnianie bezpośrednie: spostrzeżenie, introspekcja, intuicja. Zdający:
1) odróżnia zdania, które można uzasadnić w odwołaniu do spostrzeżenia od
zdań, które można uzasadnić w odwołaniu do introspekcji;
2) wyróżnia i objaśnia wybrane pojęcia intuicji (intuicja intelektualna, intuicja
aksjologiczna, intuicja w sensie potocznym).
5. Uzasadnianie pośrednie: wnioskowanie (rozumowanie) niezawodne (oparte na
wynikaniu logicznym lub definicyjnym) i zawodne, wybrane schematy (reguły)
wnioskowań. Zdający:
1) odróżnia w rozumowaniu przesłanki od wniosku oraz formułuje przesłanki
pominięte w entymemacie;
2) rozstrzyga, czy dane zdanie wynika logicznie lub definicyjnie z innego zdania
lub zbioru zdań;
3) odtwarza schemat, na którym opiera się określone wnioskowanie;
4) zna i stosuje przykładowe schematy wnioskowań (modus ponendo ponens,
modus tollendo tollens, modus tollendo ponens, sylogizm hipotetyczny,
dylemat konstrukcyjny prosty i złożony);
5) z podanej listy wnioskowań wyodrębnia wnioskowania zawodne
(niededukcyjne) i niezawodne (dedukcyjne) i wskazuje powody przypisania im odpowiednio zawodności lub niezawodności.
6. Błędy w rozumowaniach: błąd materialny i formalny, błędne koło w rozumowaniu,
ekwiwokacja. Zdający:
1) ocenia dane rozumowanie pod względem materialnym i formalnym, wskazując
powody swojej oceny;
2) identyfikuje rozumowanie z błędnym kołem;
3) wyjaśnia, na czym polega błąd ekwiwokacji w podanym rozumowaniu.
7. Argumentacja: dyskusja a wymiana poglądów, parlamentarne i logiczne kryteria
rzetelnej dyskusji, nieuczciwe chwyty w dyskusji. Zdający:
1) wyjaśnia, dlaczego przykładowa wymiana poglądów nie jest dyskusją;
2) zna listę kryteriów rzetelnej dyskusji – parlamentarnych (ustalony porządek
wypowiedzi, prawdomówność i życzliwe nastawienie do siebie dyskutantów)
i logicznych (zrozumiałość wypowiedzi, określenie przedmiotu i założeń
dyskusji) – i stosuje się do nich w praktyce;
3) wskazuje przykładowe chwyty erystyczne (ad vanitatem, ad verecundiam, ad
ignorantiam, ad personam, ad populum) stosowane w nieuczciwej dyskusji
i opisuje, na czym polega ich nieuczciwość.
II. Elementy historii filozofii.
1. Filozofia starożytna. Zdający opanowuje następujące treści nauczania zawarte
w podstawie programowej do filozofii poziomu podstawowego:
1) atomizm grecki (filozofia Leucypa i Demokryta) jako paradygmat ontologii
naturalistycznej (punkt IV);
2) filozofia Platona jako paradygmat metafizyki antynaturalistycznej (punkt VI);
3) filozofia i kultura europejska jako „przypisy do Platona” (punkt VII);
4) filozofia Arystotelesa jako próba pogodzenia dotychczasowych opozycji
filozoficznych (punkt VIII);
5) epikureizm i stoicyzm jako dwa paradygmaty etyki (punkt IX);
6) tropy sceptyczne jako ponadczasowe wyzwanie dla epistemologii (punkt X);
7) początki filozoficznej teologii (punkt XI).
2. Św. Tomasz z Akwinu. Zdający:
1) przedstawia koncepcję Boga i człowieka według św. Tomasza;
2) krytycznie rekonstruuje „pięć dróg”;
3) porównuje dwie argumentacje za istnieniem Boga – argumentację św.
Tomasza („pięć dróg”) z argumentacją św. Anzelma z Canterbury
z Proslogionu (rozdz. 2 Bóg naprawdę jest);
4) wyjaśnia, czym jest neotomizm i wymienia jego głównych przedstawicieli;
5) analizuje fragment Sumy teologii (cz. I kw. 2, art. 3: Czy Bóg istnieje?).
3. René Descartes. Zdający:
1) wyjaśnia, na czym polega kartezjański racjonalizm, sceptycyzm metodyczny
i dualizm psychofizyczny;
2) objaśnia sens formuły „myślę, więc jestem”;
3) krytycznie rekonstruuje kartezjański argument na rzecz istnienia świata
zewnętrznego;
4) omawia poglądy jednego z następujących kontynuatorów filozofii René
Descartes’a: Gotfrieda Wilhelma Leibniza lub Barucha Spinozy;
5) analizuje fragment Rozprawy o metodzie René Descartesa (cz. IV).
4. Blaise Pascal. Zdający:
1) objaśnia pascalowskie rozróżnienie porządku rozumu i porządku serca;
2) krytycznie rekonstruuje „zakład Pascala”;
3) analizuje fragment Myśli (cz. I rozdz. 1: Miejsce człowieka w naturze. Dwie
nieskończoności).
5. Empiryzm brytyjski. Zdający:
1) wyjaśnia, co to jest empiryzm i jakie są jego główne odmiany;
2) przedstawia poglądy Johna Locke’a z zakresu epistemologii i filozofii polityki;
3) omawia poglądy Davida Hume’a dotyczące substancji i przyczynowości;
4) analizuje fragment Rozważań dotyczących rozumu ludzkiego Johna Locke’a
(t. I ks. II rozdz. I par. 1–6).
6. Immanuel Kant. Zdający:
1) objaśnia rozróżnienie Immanuela Kanta na fenomeny (zjawiska) i rzeczy same
w sobie;
2) przedstawia kantowską koncepcję prawa moralnego oraz w jej kontekście
objaśnia treść i funkcję imperatywu kategorycznego (formuła powszechnego
prawa oraz formuła człowieczeństwa jako celu);
3) podaje rozwiązanie przykładowego problemu moralnego, wykorzystując obie
formuły imperatywu kategorycznego;
4) analizuje fragment Uzasadnienia metafizyki moralności Immanuela Kanta
(rozdz. 2).
7. Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Zdający:
1) objaśnia kluczowe tezy heglowskiej historiozofii;
2) wyjaśnia heglowską koncepcję wolności jako uświadomionej konieczności
oraz koncepcję dziejów jako postępu w uświadomieniu wolności;
3) analizuje wybrany fragment Wykładów z filozofii dziejów Georga Wilhelma
Friedricha Hegla.
8. John Stuart Mill. Zdający:
1) przedstawia główne założenia etyki utylitarystycznej;
2) wyjaśnia zasadę niekrzywdzenia innych;
3) posługuje się tą zasadą w moralnej ocenie przykładowych działań ludzkich;
4) analizuje fragment O wolności Johna Stuarta Milla (rozdz. I: Rozważania
wstępne).
9. Friedrich Nietzsche. Zdający:
1) przedstawia motywy nietzscheańskiej krytyki moralności tradycyjnej
i chrześcijaństwa;
2) wyjaśnia pojęcia woli mocy i nadczłowieka;
3) odróżnia i charakteryzuje postawę apollińską i dionizyjską;
4) analizuje fragment Tako rzecze Zaratustra (Przedmowa Zaratustry) Friedricha
Nietzschego.
10. Pozytywizm. Zdający:
1) zna w zarysie historię myśli pozytywistycznej od encyklopedystów francuskich
do Koła Wiedeńskiego;
2) przedstawia główne idee filozofii pozytywnej Augusta Comte’a;
3) analizuje fragment Metody pozytywnej w szesnastu wykładach Augusta
Comte’a (wykład pierwszy).
11. Fenomenologia. Zdający:
1) wyjaśnia, na czym polega metoda fenomenologiczna oraz dokonuje opisu
fenomenologicznego wybranych fenomenów;
2) charakteryzuje główne idee fenomenologii świadomości Edmunda Husserla
lub fenomenologii wartości Maxa Schelera (do wyboru);
3) przedstawia koncepcję człowieka i sztuki według Romana Ingardena;
4) analizuje fragment Książeczki o człowieku Romana Ingardena (esej Człowiek
i jego rzeczywistość)
.
12. Egzystencjalizm. Zdający:
1) wymienia ważniejsze cechy, odmiany i przedstawicieli (w tym prekursorów)
egzystencjalizmu;
2) przedstawia główne idee humanistycznego egzystencjalizmu Jean-Paula
Sartre’a;
3) objaśnia pojęcie sytuacji granicznych według Karla Jaspersa;
4) analizuje fragmenty następujących tekstów: Wprowadzenie do filozofii Karla
Jaspersa (rozdz. 2: Źródła filozofii) oraz Egzystencjalizm jest humanizmem
Jean-Paula Sartre’a.
13. Filozofia analityczna. Zdający:
1) przedstawia główne idee wczesnej filozofii analitycznej na przykładzie jednego
z następujących autorów: George Edward Moore, Bertrand Russell, Ludwig
Wittgenstein;
2) charakteryzuje szkołę lwowsko-warszawską na przykładzie osiągnięć jednego
z jej przedstawicieli (Kazimierz Twardowski, Tadeusz Kotarbiński, Kazimierz
Ajdukiewicz, Tadeusz Czeżowski);
3) analizuje fragment jednego z następujących tekstów: Problemy filozofii
Bertranda Russella, Z głównych zagadnień filozofii George’a Edwarda
Moore’a, Dociekania filozoficzne Ludwiga Wittgensteina, O tak zwanych
prawdach względnych Kazimierza Twardowskiego, Zagadnienia i kierunki
filozofii Kazimierza Ajdukiewicza, Medytacje o życiu godziwym Tadeusza
Kotarbińskiego, O metafizyce, jej kierunkach i zagadnieniach Tadeusza
Czeżowskiego.
III. Wybrane problemy filozofii.
1. Dyscypliny filozofii. Zdający wymienia następujące dyscypliny filozofii oraz określa
przedmioty ich badań:
1) dyscypliny podstawowe (ogólniejsze) – teoria bytu (ontologia, metafizyka),
teoria poznania (epistemologia), ogólna teoria wartości (aksjologia) wraz
z teorią moralności (etyką);
2) dyscypliny szczegółowe – filozofia człowieka (antropologia filozoficzna),
filozofia przyrody, filozofia nauki, filozofia kultury, filozofia religii (wraz
z teologią filozoficzną), filozofia piękna i sztuki (estetyka filozoficzna), filozofia
polityki;
3) dyscypliny pomocnicze – historia filozofii, logika.
2. Wybrane spory metafizyczne (ontologiczne). Zdający, definiując odpowiednie
terminy i analizując argumenty, rekonstruuje następujące spory:
1) o stosunek rzeczy do umysłu (realizm – idealizm);
2) o różnorodność bytów (monizm – pluralizm);
3) o podłoże rzeczywistości (materializm – hylemorfizm – spirytualizm);
4) o przyczynowość (determinizm – indeterminizm);
5) o uniwersalia lub powszechniki (nominalizm – platonizm).
3. Wybrane spory epistemologiczne. Zdający, definiując odpowiednie terminy
i analizując argumenty, rekonstruuje następujące spory:
1) o źródła poznania (empiryzm lub aposterioryzm – aprioryzm);
2) o rolę rozumu w poznaniu (racjonalizm – irracjonalizm);
3) o możliwość zdobycia wiedzy pewnej (sceptycyzm – hipotetyzm –
dogmatyzm);
4) o naturę i kryterium prawdy (klasyczna lub korespondencyjna koncepcja
prawdy – koncepcje nieklasyczne, zwłaszcza koherencyjna i pragmatyczna).
4. Wybrane spory antropologiczne. Zdający, definiując odpowiednie terminy i
analizując argumenty, rekonstruuje następujące spory:
1) o istotę człowieka (naturalizm lub redukcjonizm biologiczny lub społeczny –
antynaturalizm lub antyredukcjonizm, np. personalizm);
2) o relację umysł – ciało (dualizm – monizm materialistyczny lub
naturalistyczny);
3) o wolność woli (libertarianizm – fatalizm – kompatybilizm);
4) o życie po śmierci biologicznej (mortalizm – immortalizm na przykładzie
wybranej koncepcji nieśmiertelności).
5. Wybrane spory etyczne. Zdający, definiując odpowiednie terminy i analizując
argumenty, rekonstruuje następujące spory:
1) o naturę wartości lub powinności moralnych (relatywizm – absolutyzm lub
uniwersalizm, subiektywizm – obiektywizm);
2) o sposób formułowania i uzasadniania ocen moralnych (konsekwencjalizm,
w szczególności utylitaryzm – nonkonsekwencjalizm, w szczególności
deontologizm kantowski);
3) o źródło moralnych zobowiązań (autonomizm – heteronomizm).
6. Spór o istnienie i naturę absolutu (Boga). Zdający:
1) odróżnia i wyjaśnia następujące stanowiska: teizm, deizm, panteizm,
agnostycyzm, ateizm;
2) krytycznie rekonstruuje następujące argumenty za istnieniem Boga: argument
ontologiczny, argument kosmologiczny, argument teleologiczny, argument
moralny;
3) przedstawia światopoglądowe znaczenie sporu o istnienie Boga i rolę religii
w życiu człowieka;
4) w kontekście sporu teizm–ateizm omawia wybrane koncepcje genezy zła
moralnego i pozamoralnego.
7. Wybrane spory estetyczne. Zdający, definiując odpowiednie terminy i analizując
argumenty, rekonstruuje następujące spory:
1) o istotę piękna (koncepcja pitagorejska – koncepcje alternatywne);
2) o istotę sztuki (koncepcja klasyczna – alternatywna definicja sztuki
Władysława Tatarkiewicza).
8. Wybrane spory z zakresu filozofii polityki. Zdający, definiując odpowiednie terminy
i analizując argumenty, rekonstruuje następujące spory:
1) o naturę społeczeństwa (indywidualizm – kolektywizm);
2) o genezę państwa (koncepcja umowy społecznej – koncepcja samorzutnej
ewolucji);
3) o naczelne wartości życia społecznego (liberalizm kulturowy – konserwatyzm);
4) o podstawy prawa stanowionego (pozytywizm prawniczy – teoria prawa
naturalnego).